Artikels

Sinds de moeilijke regeringsvorming na de verkiezingen van 2007 werden allerlei initiatieven genomen, die zich allemaal voorstelden als initiatieven om België te herdenken. De G-1000 die België zou verlossen van de - dixit Van Reybrouck- "dictatuur van de verkiezingen", de Camping 16-actie van reclameman Guillaume Van der Stighelen, de Shamebetoging van zoon De Clerck, etc... Het laatste wapenfeit is een petitie voor een federale kieskring, onder de naam "Be for Democracy", ondertekend door de halve Vlaamse beau monde.

Zonder te vervallen in stigmatisering als belgicistisch initiatief, vraagt dit toch om een analyse.

1. Een federale kieskring voor een federaal België

Be for Democracy heft zijn manifest aan met de stelling dat diegenen die willen besturen, verantwoording moeten afleggen aan de gehele bevolking. Met de nadruk op: geheel. Hieruit concludeert men dat een deel van de federale Kamer van Volksvertegenwoordigers moet verkozen worden via een federale kieskring.

Klinkt op zich niet onlogisch, maar waarom zou die stelling enkel opgaan voor België?

In 2009 trokken de Vlamingen naar de stembus om ons Vlaams parlement te kiezen. Zo'n 4,7 miljoen Vlamingen konden via potlood of computer bepalen wie hen zou vertegenwoordigen als Vlaams parlementslid. Echter, slechts 1,3 miljoen van hen (namelijk enkel de kieskring Antwerpen) kregen de kans om zich uit te spreken voor of tegen Kris Peeters. Men kan voor of tegen Kris Peeters zijn, maar hij wordt niet beschouwd als louter de minister-president van de Antwerpenaren. Hij wordt evengoed als minister-president aanvaard door de West-Vlamingen, door de Limburgers,... als door de Antwerpenaren.

In 2009 trokken ook de Walen naar hun stembus. 2,4 Waalse kiesgerechtigden konden bepalen welke parlementairen het Waals parlement mochten bevolken. Slechts een goede 200.000 ervan kregen ook de mogelijkheid om zich uit te spreken voor of tegen Rudy Demotte. Demotte was immers kandidaat binnen de kieskring Doornik-Aat-Moeskroen. Geen enkele Luikenaar, Carolo of Luxemburger die mogelijkheid kreeg zich uit te spreken over Rudy Demotte. En toch wordt hij algemeen beschouwd als de minister-president van alle Walen.

Dat is iets wat we ook in het buitenland zien.

Angela Merkel werd tijdens de Duitse Bundeswahl van 2009 verkozen in Bundesland Mecklenburg-Voor-Pommeren, meer bepaald voor het kiesdistrict Stralsund-Noord-Voor-Pommeren-Rügen. De Duitsers uit Beieren, Saarland, Hessen of zelfs andere delen van Merkels deelstaat kregen dus niet de mogelijkheid om te stemmen voor of tegen Merkel. Toch beschouwt vriend en vijand haar als de kanselier van heel Duitsland.

David Cameron stelde zich bij de Britse parlementsverkiezingen kandidaat in Witney, een stadje nabij Oxford van zo'n 20.000 inwoners. Desondanks beschouwen de Engelsen hem niet als de eerste minister van Witney, maar van heel Groot-Brittannië (in Schotland, Wales, Cornwall en het noorden van Ierland hebben ze hier wel een andere mening over, uiteraard).

Op enkele uitzonderingen na (zoals Zuid-Afrika en Oostenrijk) bestaat het idee van een federale kieskring ook in geen enkele federale staat.

Maar in 2010 werd Elio Di Rupo bij de Belgische federale verkiezingen verkozen in de kieskring Henegouwen. En de man wordt door een niet onbelangrijk deel van de bevolking aanzien als een vertegenwoordiger van Wallonië, niet van België. Een link leggen tussen beide (de kieskring enerzijds, en het al dan niet beschouwd worden als vertegenwoordiger van het heel land) is wel bijzonder vreemd. Veel Luikenaars, die evenmin op hem konden stemmen, beschouwen hem wél als hun premier. Veel Vlamingen, die net zo min als de Luikenaars voor of tegen Di Rupo konden stemmen, beschouwen hem echter louter als een Waals politicus.

Het manifest van Be for Democracy biedt geen antwoord op de vraag waarom België een federale kieskring zou nodig hebben, terwijl andere overheden het probleemloos zonder eengemaakte kieskring stellen.

2. Een federale kieskring, voor federale parlementairen

Het pleidooi van Be for Democracy pleit niet voor het afschaffen van de provinciale kieskringen. Naast de bestaande kieskringen, zou er een nieuwe federale kieskring komen. De Pavia-groep, wiens kopstukken tevens voortrekkers zijn in dit Be for Democracy-initiatief, stelden voor om 15 zetels van de Kamer van Volksvertegenwoordigers te reserveren voor deze federale verkozenen. 9 worden voorbehouden voor Nederlandstaligen, 6 voor Franstaligen (waarmee de Duitstaligen even over het hoofd gezien worden).

De overige 135 parlementsleden zouden verkozen worden volgens de provinciale kieskringen. Je hebt dus parlementsleden die verantwoording moeten afleggen aan alle Belgische kiesgerechtigden, en je hebt parlementsleden die enkel aan hun eigen provincie verantwoording moeten afleggen.

Nochtans stelt Be for Democracy dat iedereen die wil besturen, verantwoording moet afleggen aan de gehele bevolking. Niet iedereen dus.

3. Een federale kieskring, voor federale ministers

Wanneer Be for Democracy ervoor pleit dat diegenen die willen besturen, verantwoording moeten afleggen aan de gehele bevolking, impliceert dit ook de ministers. En het staatshoofd, naar men zou kunnen vermoeden...

Deze ministers zullen dan gekozen moeten worden tussen de 15 federale verkozenen. Die 9 Nederlandstalige federale vertegenwoordigers zullen deels tot de meerderheid, deels tot de oppositie behoren. En hetzelfde geldt voor de 6 Franstalige federale vertegenwoordigers. Dit wordt behoorlijk problematisch voor een federale regering met 13 ministers (paritair verdeeld) en 6 staatssecretarissen.

Vandaag worden ministers niet verkozen door het volk, maar door het parlement (men moet het vertrouwen krijgen van het parlement).

Volgens het initiatief Be for Democracy moeten ministers door het volk verkozen worden. Je kan je echter de vraag stellen: welke democratische meerwaarde biedt het, om te bepalen dat politici eerst moeten verkozen zijn tot parlementslid om minister te kunnen worden. Dit zijn immers twee verschillende functies. Een capabel parlementslid van de Wetgevende Macht is niet noodzakelijk een capabel minister van de Uitvoerende Macht. Is de scheiding der machten intussen niet al voldoende ondergraven?

Wanneer ministers verkozen moeten worden, zouden ze zich dus kandidaat moeten stellen als minister, en niet (louter) als parlementslid. Zo'n verkiezing van uitvoerende mandaten, zien we vandaag al in een aantal faciliteitengemeenten waar schepenen rechtstreeks verkozen worden. Het gevolg is echter, dat sommige schepenen tot de meerderheid, en anderen tot de oppositie behoren.

België zou dan bestuurd worden door meerderheidsministers en oppositieministers. Volgens de laatste kiesuitslag, zouden we dan mogelijk een staatshoofd verkozen hebben dat tot de oppositie behoort.

4. Een federale kieskring, voor federale manipulatie

Volgens Be for Democracy moet de federale kieskring de politieke impasse voorkomen en verdere polarisatie vermijden.

Het vermijden van een politieke impasse en verdere polarisatie, zijn politieke stellingnames. Het is even eerzaam om hiervoor als hiertegen te pleiten.

Het is bedenkelijk om je kiessysteem te hervormen, om zo een bepaalde politieke stelling te bevoordelen. Wanneer we zoiets niet aanvaarden van de Hongaarse premier Viktor Orbán, moeten we dat ook niet in eigen land aanvaarden.

Maar het gaat verder.

Wanneer men bepaalt dat deze federale verkozenen moeten verdeeld worden tussen 9 Nederlandstaligen en 6 Franstaligen, wordt de deur opengezet voor extra communautaire manipulatie. Zo kan N-VA een officieel Franstalige lijst indienen in Wallonië (Alliance néo-flamande, bijvoorbeeld), en z'n Vlaamse kiezers massaal oproepen voor deze lijst te stemmen. Op deze manier kunnen zij een aantal van deze Franstalige parlementsleden afsnoepen. Omgekeerd kan men in Wallonië oproepen massaal op de FDF'ers op de Nederlandstalige lijst te stemmen, om officieel Nederlandstalige parlementsleden af te snoepen. Sommige federaal verkozen parlementsleden hebben dus meer stemmen nodig dan anderen.

5. Conclusie

Hoe dit kan zorgen voor meer Democracy, is niet echt duidelijk. Nochtans zijn er wel degelijk manieren denkbaar om het democratisch gehalte van de verkozen instellingen te verhogen. Enkele pistes zijn o.m.:

• een consistenter doortrekken van een van de twee logica's tussen dewelke de Belgische burgerlijke democratie hinkelt: in sommige gevallen gaat men er nu van uit dat er geen onderscheid tussen 'de Belgen' bestaat en dus dat een eenvoudige meerderheid volstaat om zelfs 'communautair gevoelige' materie te behandelen en om een federale regering te legitimeren, terwijl er in andere gevallen uitgegaan wordt van een dualiteit die alarmbelprocedures en bijzondere wetten (en dus een meerderheid in iedere taalgroep) noodzaakt;

• de afschaffing van de kiesdrempel;

• de blanco stemmen ook een vertegenwoordiging geven in het parlement, namelijk door een evenredig aantal blanco (dus lege) zetels;

• de verkiezing van het staatshoofd (hetzij één persoon, hetzij een collectief zoals in Zwitserland);

• democratisering van de toegang tot de massamedia;

• de invoering van procedures om permanente afzetbaarheid mogelijk te maken, zoals dit o.m. reeds bestaat in Cuba, Venezuela en zelfs Zwitserland en de VS;

Maar belangrijker nog dan de 'procedurele' kant van de democratie is om de democratie uit te breiden naar die domeinen die haar onttrokken worden en die nochtans cruciaal zijn in het maatschappelijke leven, d.w.z. de economische sfeer. Dit behelst democratisering van de arbeidsplaatsen, maar ook het herstel van de nationale soevereiniteit en het macht geven aan de verkozen organen van de gemeenschap. Welk nut heeft het immers om te discussiëren over hoe een parlement moet worden verkozen, indien het een bijna ceremoniële functie heeft in verhouding tot de beslissingen van de EU en andere supranationale organen, en als autonome bevoegdheid bij wijze van spreken slechts over de kleuren van de staatsvlag kan beslissen.