Het gaat in onze reguliere media haast compleet onopgemerkt voorbij, maar op Europees niveau woedt er een politieke crisis (als gevolg van de economische) die een aantal breuklijnen binnen de Europese elites blootlegt, breuklijnen die - vloeken in de kerk - een heel sterke nationale kant hebben. Griekenland is een beetje uit de aandacht geraakt (dankzij een regering die gedwee de dictaten van IMF en EU navolgt), maar nu zijn het vooral Spanje, Frankrijk en Duitsland die op eerder gespannen voet leven. Inzet is daarbij het Europees Stabiliteitsmechanisme (ESM), de permanente instelling die (met quasi onbeperkte macht) de financiële crisis moet gaan 'aanpakken'.
Het nieuw in het leven te roepen fonds is eigenlijk een soort van Europese bank die moet doen wat de Europese Centrale Bank eigenlijk niet mag: rechtstreekse financiële steun geven aan lidstaten in geldnood. Lidstaten, daar moet dan vooral de banksector van die lidstaten onder verstaan worden. Het charter van dit nieuwe fonds voorziet zeer verregaande bevoegdheden voor de instelling. Bevoegdheden die op een aantal vlakken wellicht zelfs de Europese Commissie opzij schuiven. De nieuwe instelling, inclusief al het kaderpersoneel dat er voor zal werken, is volstrekt immuun voor elke vorm van controle, ze kan door niemand echt ter verantwoording geroepen worden. Wanneer deze instelling het 'nodig acht', kan ze Europese lidstaten dwingen onbeperkte sommen op te hoesten om de eigen rekeningen aan te vullen. Geld dat dan zou moeten dienen om de banksector in Spanje, Italië en misschien ook Frankrijk te redden. Zo'n ingrijpende hervorming binnen de Europese Unie zou in een normale democratische rechtstaat het voorwerp worden van op zijn minst een ernstig politiek debat, en wellicht als thema wegen op verkiezingen of zelfs het onderwerp worden van een referendum zoals sommige lidstaten al overwogen. Uiteraard niet in België, waar de kwestie amper in het nieuws komt.
In Duitsland krijgt de zaak wel veel media-aandacht. Dat komt wellicht mede doordat de Duitse bondskanselier gezien wordt als een van de spilfiguren in het Europese raderwerk (veel meer dan 'president' Herman Van Rompuy). Als Angela Merkel iets beslist zal dat ernstige gevolgen hebben, niet alleen voor Duitsland zelf, maar voor de hele eurozone. Duitsland zal bovendien een groot deel van het nieuwe steunfonds moeten financieren. De oppositiepartijen schieten dan uiteraard met scherp, maar opvallend is dat het debat over meer gaat dan louter centen: de vraag wordt gesteld of zo'n ernstige overdracht van soevereiniteit wel wenselijk is. Zelfs het Duitse grondwettelijk hof wordt ingeschakeld, omdat oppositiepartijen en -bewegingen menen dat het goedkeuren van dat fonds een schending is van die grondwet.
Met aankomende Duitse nationale verkiezingen volgend jaar dreigt het ESM een ernstige bedreiging te vormen voor het voortbestaan van de regering-Merkel. Voor veel Duitsers lijkt het alsof de regering het land heeft weggegeven aan bureaucratisch Brussel. De roep om een referendum over de kwestie klinkt dan ook veel luider. Het Duitse parlement keurde de oprichting van het ESM al goed met twee derde van de stemmen, maar de oppositie diende daarop klacht in bij het hooggerechtshof (een uitspraak wordt in september verwacht). Het is lang niet zeker of het ESM wel zo'n steun zal krijgen in geval van een referendum...
Gepubliceerd op 01-09-2015
